Nguyễn Du ( 1765-1820) tự Tố Như, hiệu Thanh Hiên, sinh năm 1765 tại kinh thành Thăng Long trong một thế gia vọng tộc của xứ Nghệ - Họ Nguyễn ở Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh thời bấy giờ có rất nhiều người đỗ đạt cao và giữ các chức vụ quan trọng trong triều đình. Cha là Tiến sĩ Nguyễn Nghiễm từng giữ chức Tể tướng; mẹ là Trần Thị Tần cũng sinh trưởng trong một gia đình truyền thống văn hóa ở Kinh Bắc.

Truyền thống của dòng họ, quê hương, sự giao thoa của các vùng văn hóa, đặc biệt là nền văn hiến Thăng Long, phong ba bão táp của thời đại và cuộc đời cùng tư chất thông minh đã góp phần tạo nên một Thi hào Nguyễn Du với lòng thương vô hạn mọi kiếp người đau khổ, sự bất bình phẫn uất trước những thế lực chà đạp lên vận mệnh của con người, sự cảm phục, ngợi ca những tình yêu cao đẹp thủy chung, sự khát khao vươn tới công lý và cái đẹp vĩnh hằng... Những tư tưởng tình cảm đó đã tạo nên những tác phẩm văn học kiệt xuất như "Thanh hiên thi tập", "Nam trung tập ngâm", "Bắc hành tạp lục", "Văn tế thập loại chúng sinh", "Văn tế Trường Lưu nhị nữ", "Thác lời trai phường nón" và đặc biệt nhất là Truyện Kiều - tập đại thành của nền văn học cổ điển Việt Nam.

 

Lâu nay nhiều người vẫn nghĩ Thi hào Nguyễn Du tác giả của Truyện Kiều đã được Thế giới vinh danh là Danh nhân văn hóa Thế giới. Sự thực chưa phải như vậy. Năm 1965, nhân kỷ niệm 200 năm (1765-1965) năm sinh của Thi hào Nguyễn Du, Hội đồng hòa bình Thế giới ra Quyết nghị tổ chức kỷ niệm cùng với 8 nhà văn hóa của các nước khác có tầm ảnh hưởng lớn trên thế giới như nhà thơ Horace của La Mã, nhà thơ Dante của Ý, nhà bác học Lomonoxop của Nga.... 

 

Còn đối với Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên Hiệp quốc (UNESCO) vinh danh một Danh nhân văn hóa được thực hiện theo các tiêu chí, quy trình, các bước thời gian đã được UNESCO quy định. Danh nhân được vinh danh theo bước tuổi 50 năm của năm sinh hoặc năm mất (100, 150, 200, 250, 300...). Đề xuất vinh danh Danh nhân của mỗi nước phải có hồ sơ khoa học, đơn đề nghị và Công hàm của Chính phủ nước đó. Các bước thời gian được thực hiện đúng quy định của UNESCO, cụ thể: Để vinh danh Danh nhân trong năm 2014-2015 thì hồ sơ khoa học của Danh nhân kèm theo đơn đề nghị và Công hàm của Chính phủ phải gửi đến Ban thư ký UNESCO ở Pari trước tháng 01 năm 2013 để Ban thư ký thẩm tra trình Hội đồng chấp hành xét duyệt trong tháng 04 năm 2013. Hội đồng chấp hành họp, nghiên cứu thảo luận ra Quyết nghị trình Đại Hội đồng UNESCO họp vào tháng 11 năm 2013 xem xét ra Nghị quyết thông qua danh sách các Danh nhân văn hóa Thế giới được vinh danh năm 2014-2015. 

 

Việc vinh danh Thi hào Nguyễn Du là Danh nhân văn hóa thế giới đã được Ban vận động UNESCO vinh danh Nguyễn Du của VIệt Nam hoàn thiện thủ tục, hồ sơ, thời gian theo các quy định của Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên Hiệp quốc. Theo Ban vận động UNESCO vinh danh Nguyễn Du thì hồ sơ khoa học của ứng viên Việt Nam nêu bật được những điểm nổi trội về các giá trị, cống hiến của Nguyễn Du đối với nền văn hóa Việt, những giá trị có tính phổ cập cao, tính lan tỏa rộng của các tác phẩm của Nguyễn Du, đó là: lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc để Nguyễn Du làm một việc vĩ đại là dũng cảm vượt qua rào cản nặng nề hàng ngàn năm của Hán văn ở trong xã hội để sáng tác văn học bằng Việt văn, lần đầu tiên đưa tiếng Việt, đưa ngôn ngữ Việt, đưa tiếng nói của mẹ đẻ thành ngôn ngữ văn học chính thống của quốc gia, phá thế độc tôn của Hán văn, giành lại chủ quyền tiếng Việt trong ngôn ngữ đỉnh cao của dân tộc; là tư duy độc lập sáng tạo của Nguyễn Du, với tài năng xuất chúng của mình đã sáng tác ra một tác phẩm kinh điển là Truyện Kiều, tác phẩm kết tụ được những tinh hoa của ngôn ngữ Việt, của văn hóa Việt, tác phẩm mang tính phổ cập cao, tính lan tỏa rộng trong nhân dân, khu vực và trên thế giới; là phương pháp luận khoa học của Nguyễn Du trong diễn đạt tiếng Việt, diễn đạt ngôn ngữ thuần Việt, đưa tiếng Việt, đưa ngôn ngữ Việt lên bậc một ngôn ngữ văn học hiện đại, một ngôn ngữ trau chuốt nhưng giản dị, đài các nhưng gần gũi, sang trọng mà hồn nhiên, dân giã dễ hiểu mà tao nhã văn chương...

 

Hồ sơ khoa học của ứng viên Việt Nam được đánh giá cao và Thi hào Nguyễn Du lọt vào danh sách 93 Danh nhân văn hóa trên toàn thế giới được đề nghị vinh danh đợt 2014-2015 theo Quyết định 191EX/32 ngày 12/4/2013 của Ban chấp hành Đại hội đồng UNESCO họp tại Pari thủ đô nước Pháp. Sau khi xem xét các Danh sách các ứng viên của các nước thấy thiếu vắng các Danh nhân nữ, Danh nhân văn hóa các vùng Châu Phi, Ả Rập và các Quốc đảo nên UNESCO đã gia hạn thời gian nạp hồ sơ, sau đó có Quyết định bổ sung 192/EX/32 thêm 15 Danh nhân, nâng tổng số các Danh nhân văn hóa Thế giới đề nghị được vinh danh đợt 2014-2015 lên con số 108. Và tại kỳ họp thứ 37 của Đại Hội đồng UNESCO ở Pari vào tháng 11/2013 đã ra Nghị quyết 37C/15 phê chuẩn các Quyết định 191EX/32 và 192EX/32 nhất trí vinh danh Đại thi hào Nguyễn Du của Việt Nam cùng 107 Danh nhân văn hóa trên thế giới.

 

Thi hào Nguyễn Du, tác giả trước tác Truyện Kiều nổi tiếng của dân tộc Việt Nam chính thức được Thế giới tôn vinh là Danh nhân văn hóa Thế giới tại Nghị quyết 37C/15 của Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên Hiệp quốc. 

 

Đây là niềm tự hào lớn của dân tộc Việt Nam trước cộng đồng quốc tế. 

 

Theo lộ trình, các hoạt động vinh danh Thi hào Nguyễn Du - Danh nhân văn hóa thế giới sẽ được tổ chức trong năm 2014, 2015 ở Việt Nam và tại các nước trong khối thành viên UNESCO.

 

Năm 2015 là năm kỷ niệm 250 năm (1765-2015) năm sinh của Thi hào Nguyễn Du - Danh nhân văn hóa thế giới, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã có ý kiến chỉ đạo tỉnh Hà Tĩnh, các Bộ Ngành liên quan triển khai chuẩn bị các điều kiện tổ chức lễ kỷ niệm tại Hà Tĩnh và ngày 20/12/2013, Phó Thủ tướng cũng đã ký Quyết định số 2542/QĐ-TTg phê duyệt nhiệm vụ Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo khu di tích Nguyễn Du - xây dựng khu khu di tích Nguyễn Du (xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh) thành trung tâm Văn hóa - Du lịch lớn của cả nước. Tỉnh Hà Tĩnh đang phối hợp với các Bộ Ngành, đơn vị liên quan triển khai các hoạt động văn hóa, chuẩn bị tốt điều kiện để tổ chức lễ vinh danh, lễ kỷ niệm 250 năm năm sinh của Thi hào Nguyễn Du - Danh nhân văn hóa thế giới đảm bảo trang trọng và ý nghĩa.