Nguyễn Du được UNESCO vinh danh: Suýt phải chờ thêm… 50 năm!
(Thethaovanhoa.vn) - Tiêu chí khắt khe của UNESCO khiến chúng ta thiếu chút nữa phải chờ tới năm... 2063 để chứng kiến việc tác giả Truyện Kiều được chính thức vinh danh trên toàn thế giới.
Trao đổi với TT&VH, Ủy ban UNESCO VN đã xác nhận thông tin này. Cụ thể, trong phiên họp ngày 25/4, Hội đồng chấp hành của UNESCO đã thông qua nghị quyết 191/EX32. Theo Nghị quyết, trong phiên họp tháng 11 tới, Đại hội đồng UNESCO sẽ biểu quyết về việc kêu gọi mọi quốc gia cùng tổ chức vinh danh một số nhân vật có tầm ảnh hưởng đặc biệt tới thế giới và khu vực trong 2 năm 2014 và 2015
Thực tế, UNESCO không chính thức sử dụng khái niệm “Danh nhân Văn hóa Thế giới” như trường hợp của các di sản văn hóa. Tuy nhiên, việc có danh nhân lọt vào danh sách đề nghị vinh danh do UNESCO luôn là một vinh dự rất lớn đối với mỗi quốc gia thành viên.
Tượng Nguyễn Du tại khu di tích Nghi Xuân (Hà Tĩnh)
Tiêu chí chặt chẽ
Theo tiêu chí của tổ chức này, các danh nhân được đưa vào danh sách phải có đóng góp lớn trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, khoa học tự nhiên - xã hội và thông tin. Đặc biệt, trong nhiều năm gần đây, UNESCO đã “siết” lại tiêu chí về thời gian, theo đó việc kêu gọi thế giới kỷ niệm danh nhân phải trùng với bước tuổi 50 so với năm sinh hoặc năm mất của danh nhân đó.
Cụ thể, việc thế giới cùng tôn vinh Nguyễn Du trong 2 năm tới (2014, 2015) trùng với thời điểm kỷ niệm 250 năm ngày sinh của đại thi hào Việt Nam. Tương tự, trong số 93/159 danh nhân được xét tôn vinh lần này có nhà thơ, nhà triết học người Tajikistan là Abd Rahman Jami (kỷ niệm 600 năm ngày sinh) hoặc nữ nhà văn Pháp Marguerite Duras (100 năm ngày sinh).
Trước Nguyễn Du, 2 danh nhân VN từng được UNESCO vinh danh là Nguyễn Trãi và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Cũng phải nói thêm là, việc tổ chức Hòa bình Thế giới (một tổ chức quốc tế khác với UNESCO) tôn vinh Nguyễn Du năm 1965 cùng 8 danh nhân văn hóa như: Dante (Ý), Lomonosov (Nga) đã khiến nhiều độc giả VN nhầm lẫn rằng Nguyễn Du... từng được UNESCO tôn vinh rồi.
Hành trình 3 tháng
Theo TS Phan Tử Phùng (Phó Chủ tịch Hội Kiều học VN), việc gửi hồ sơ đề nghị UNESCO vinh danh Nguyễn Du đến từ sự gặp nhau về ý tưởng giữa Hội Kiều học và Ủy ban Quốc gia UNESCO VN.
Khởi điểm, Hội Kiều học muốn đề nghị xin công nhận Truyện Kiều là Di sản văn hóa phi vật thể của thế giới. Khi được biết ý tưởng này chưa hợp lý (không đáp ứng được tiêu chí do cộng đồng sáng tác và gìn giữ), các nhà Kiều học lại có ý đưa “văn hóa Kiều” với các hoạt động ngâm Kiều, bói Kiều, lẩy Kiều... để “ứng thí” trước UNESCO. Tuy nhiên, trao đi đổi lại, việc làm hồ sơ đề nghị UNESCO vinh danh Nguyễn Du nhân kỷ niệm 250 sinh là hợp lý hơn cả.
Một Ban vận động được thành lập gấp để phối hợp cùng Ủy ban UNESCO VN trong việc làm hồ sơ. Thành viên của Ban vận động gồm 10 người, trong đó có nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm, 2 nhà Kiều học Phan Tử Phùng và Trần Đình Tuấn... Theo ông Phùng, cái khó nhất khi đề nghị xúc tiến các thủ tục là việc rất nhiều cơ quan chức năng vẫn... đinh ninh rằng tác giả Truyện Kiều đã được UNESCO công nhận từ lâu rồi.
“Chúng tôi chỉ có 3 tháng để cùng chuẩn bị, trước khi hồ sơ được gửi đi vào 15/1 vừa qua. Mất rất nhiều thời gian để giải thích, chứng minh, đề nghị. Ai cũng lo nếu chậm, chúng ta lại ngồi chờ thêm 50 năm nữa để quay lại với việc này” - ông Phùng kể.
Đúng ngày 14/1, hồ sơ mới có đủ các văn bản pháp lý cần thiết. Và đêm hôm sau, Ủy ban UNESCO VN gửi hồ sơ đi qua đường... E-mail”.
Từ trái sang phải: Nhà Kiều học Trần Đình Tuấn và TS Phan Tử Phùng (2 đại diện của Ban vận động) và ông Nguyễn Mạnh Thắng, Phó Tổng thư ký Ủy ban UNESCO VN là những người có đóng góp quan trọng cho sự kiện này.
Tầm ảnh hưởng thế giới
Hồ sơ khẳng định, Truyện Kiều vô cùng quen thuộc với mỗi người dân VN, và đã liên tục được nhiều thế hệ nghiên cứu suốt 50 năm qua. Nhà Kiều học Trần Đình Tuấn cho biết: ở tiêu chí về tầm ảnh hưởng với thế giới và khu vực, chỉ riêng việc Truyện Kiều được dịch ra hơn 20 thứ tiếng, được các học giả Pháp và Mỹ nghiên cứu rất kỹ trong thời kỳ chiến tranh VN đã đủ đem lại sức nặng cho tầm ảnh hưởng của tác phẩm này.
“Hồ sơ có nhắc lại cả việc tổng thống Mỹ Bill Clinton khi sang VN đã bắt đầu buổi nói chuyện với sinh viên bằng 2 câu Kiều: Sen tàn cúc lại nở hoa/Sầu dài ngày ngắn Đông đà sang Xuân” - ông Tuấn kể. “Điều đó gắn với một thực tế: vài trăm năm qua, Truyện Kiều đi vào đời sống người dân VN mãnh liệt tới mức người ta có thể trích dẫn bất cứ câu Kiều nào để thay lời muốn nói, trong những văn cảnh điển hình”.
Được biết, khi đánh giá về Nguyễn Du và Truyện Kiều, UNESCO đã tán thành quan điểm của hồ sơ: bên cạnh tư cách một nhà thơ, Nguyễn Du còn là danh nhân có tinh thần tự hào dân tộc và tình yêu mãnh liệt với tiếng mẹ đẻ. Dũng cảm vượt qua rào cản nặng nề hàng ngàn năm của Hán văn để sáng tác bằng Việt văn. Nguyễn Du lần đầu tiên đưa tiếng Việt và ngôn ngữ Việt trở thành ngôn ngữ văn học chính thống của quốc gia. Dấu mốc này có thể so sánh với việc các học giả châu Âu đã dũng cảm vượt qua rào cản tiếng Latin, để sáng tác văn học bằng ngôn ngữ của chính dân tộc họ
