Bộ VHTTDL vừa có Quyết định công nhận Lũy đá cổ thuộc xã Kỳ Lạc, huyện Kỳ Anh (Hà Tĩnh) là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật quốc gia.
Lũy đá cổ thuộc xã Kỳ Lạc, huyện Kỳ Anh được các nhà nghiên cứu văn hóa Hà Tĩnh phát hiện năm 1993, sau 10 năm nghiên cứu Lũy đã cổ chính thức được công bố tại Hội nghị Thông báo khảo cổ học toàn quốc năm 2011.
Năm 2012, Sở VHTTDL Hà Tĩnh phối hợp với Viện khảo cổ học Việt Nam và Trung tâm Viễn đông Bác cổ Pháp (EFEO) thám sát, nghiên cứu lũy đá cổ này.
Lũy đá cổ được xây dựng theo trục từ tây sang đông, đoạn qua địa phận xã Kỳ Lạc dài khoảng 10km và chạy dài đến xã Kỳ Hoa, Kỳ Lâm và đến tận biên giới tỉnh Quảng Bình. Về kỹ thuật xây dưng người xưa đã tận dụng địa thế hiểm trở núi non của dãy Hoành Sơn quan để xây thành. Toàn bộ hệ thống thành lũy được ghép cùng một loại đá bằng tự nhiên của cư dân bản địa. Chiều cao lũy là 6m, phía trên mặt thành rộng 3m, chân thành rộng 5m, ở mỗi đoạn thành cứ cách nhau khoảng 5m được trổ hỏa hiệu kiểu dạng hình phểu, mặt trước to mặt sau thu nhỏ lại, mặt trước có kích thước 1m, mặt sau 0.80m, có công dụng vừa thoát nước vừa quan sát để đánh trả kẻ địch khi công phá thành. Tại vị trí đặt hỏa hiệu hai bên có xây bậc cho quân sỹ lên xuống thành, đồng thời có địa điểm để tập kết quân sỹ được đào sâu dưới chân thành về phía bắc gọi là Hộc đong quân...
Theo các nhà nghiên cứu khảo cổ học Hà Tĩnh thì lũy đá cổ này là dấu tích còn lại trong hệ thống thành lũy cổ của vương quốc Lâm Ấp (thời kỳ Đại Việt - Champa) và đến giai đoạn Trịnh - Nguyễn phân tranh được chúa Trịnh Toàn củng cố thêm, cho nên người dân địa phương gọi là lũy Ông Ninh (Ninh Quận công - Trịnh Toàn).
Đây là Lũy cổ bằng đá rất độc đáo với kiến trúc nghệ thuật đặc biệt có giá trị lớn về nghệ thuật kiến trúc thành lũy quân sự trong hệ thống thành lũy cổ Việt Nam.
