Bia đá chùa Trường Ninh

Trong khuôn viên Khu lưu niệm Nguyễn Du còn lưu giữ được 3 tấm bia đá, một trong những bia đá cổ nhất có niên đại trên 400 năm nằm ở vị trí trước nhà Bình văn - đó là bia đá của Chùa Trường Ninh.

Theo Nghi Xuân Địa Chí của Đông Hồ Lê Văn Diễn: Chùa Trường Ninh ở xã Tiên Điền tương truyền nguyên xưa, các em chăn trâu chơi đùa, đắp thành một mô đất, đốt hương cúng Bái, cầu xin thấy được việc. Dân làng nhân đó lập chùa thờ. Khoảng năm Hoàng Định nhà Lê(1601-1609), Đoan quận công người làng đó cho tu sửa lại chùa, dựng bia khắc chép việc sửa chùa. Sau chùa bị cháy, Nghi đình hầu là Nguyễn Đề cho sửa chữa lại. Người ta kể lại rằng: ngày xưa, người già cả trong làng, ai đến lứa tuổi 52, phần lớn đều gặp điều bất lợi. Trong làng có 5 cụ đến tuổi đó biện lễ đến cầu yên ở chùa thì cả 5 cụ đều được yên ổn, sang đầu năm sau các cụ đó lên tuổi 53 họ làm xôi gà đến chùa lễ tạ.Từ đó trở thành lệ làng. Từ ngày 12 đến ngày rằm tháng giêng hằng năm, mỗi thôn được chia lượt 1 ngày lễ chùa. Khi các thôn lễ phật xong, toàn xã về họp mặt ở đình Tiên uống rượu, ngâm thơ, mừng thọ chung vui ( tục mừng thọ, ngâm thơ đến nay vẫn duy trì). Tục lệ đó được các vùng bên lân cận khen hay. Năm Quí Tỵ (1772) đời Cảnh Hưng, Toản quận công Nguyễn Khản vừa tròn 52 tuổi ông tỏ ta không chịu theo lệ đó nhưng dân làng không bằng lòng, cuối cùng ông cũng phải theo. Có một năm trong lễ mừng thọ đầu năm Nguyễn Tử Kính (Nguyễn Hành gọi Nguyễn Du bằng chú) làm giúp xã một bài thơ mừng thọ ông Chánh xã là Lê Thai trong đó có câu:

Tự nhiên tục lệ lâu đời

Nét riêng, riêng một bầu trời Trường Ninh

Và:

Nấc thang cần cán mừng ông

Hai mươi năm đã có công với làng.

Chùa Trường Ninh xưa đến nay không còn, dấu tích còn lại duy nhất chỉ là tấm bia đá cổ có kích thước cao:1,10m; rộng: 0,70m; dày: 0,16m. Bia được đặt trên lưng con rùa, có kích thước dài 1,30m; rộng: 0,80m; cao 0,25m, đầu rùa ngẩng cao phía trước rất sống động, trán bia hình cong bán nguyệt, chính giữa trán bia có lưỡng long chầu nguyệt, diềm bia được trang trí, chạm khắc hoa văn dây leo, không cầu kỳ, mặt văn bia khắc chữ ghi lại sự tích và nói rõ quá trình tu sửa chùa, dựng bia Trường Ninh thời đó. Hiện nay chữ khắc trên bia đã bị mờ, chỉ còn đọc được một số dòng, bia không có mái che, đang bị bào mòn theo thời gian. Chân của bia có hình hoa đồng tiền và trang trí họa tiết xung quanh.

Bia đá là di vật chứng minh cho sự hiện diện của ngôi chùa cổ, cùng các tín ngưỡng, phong tục tập quán liên quan đến nó. Bên cạnh đó cho chúng ta hiểu thêm về sự kết nối của cộng đồng làng xã, đặc biệt có sự hiển diện của những người đỗ đạt thành danh có chức vụ, vị thế trong triều đình, làng cổ xưa đều có đóng góp về công sức, của cải xây dựng quê hương và chăm lo, đời sống tinh thần cho nhân dân, luôn gắn liền với truyền thống văn hóa của quê cha đất tổ như: Nguyễn Khản, Nguyễn Đề, Nguyễn Hành, Đông Hồ Lê Văn Diễn…

Đối với đời sống văn hoá tâm linh, người dân quan niệm rằng niệm rằng đây là bia giải hạn nên nhiều người đến tuổi hạn đã tìm đến đây sắm sửa lễ vật, thành tâm hương khói để cầu mong về sức khoẻ được bình an, may mắn.

Chùa Trường Ninh nay được khôi phục, nhưng bia đá vẫn mãi trong tâm thức của người dân là vật cổ, vật chung của dân làng để gìn giữ, tôn kính, là điểm linh thiêng thu hút du khách cần được bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp đó.

Lê Vân